Założenia i cele projektu
W wieku XVI w europejskiej twórczości literackiej doszło do zdumiewającego mariażu słowa i obrazu. Dzięki nie do końca zaplanowanej współpracy Andrea Alciata z jego wydawcą Heinrichem Steynerem oraz rytownikiem Jörgiem Breuem powstała Emblematum liber (1531), uznawana za fundament gatunku literackiego, który przyjął następnie jej imię. Od tej pory zaczęły prężnie powstawać nawiązujące do tej formuły formy literackie i ikoniczne, a ich popularność trwała jeszcze przez kolejne dwieście lat. Bardzo szybko zaczęto wykorzystywać emblematyczne ikony (imago), a także sam pomysł trójdzielnej struktury literackiej z Alciatusowego zbioru. Jedna grupa zainteresowanych wywodziła się z wierzących w neoplatońskie rozumienie znaku jako skrywającego prawdę na temat porządku rzeczy, a którego prawidłowa interpretacja prowadzić mogła do zrozumienia boskich zamysłów (casus Hieroglifików Horapollona). W tym znaczeniu emblematy odzwierciedlały „księgę natury”, a także służyły naukom hermetycznym (alchemii, kabale, pierwszym encyklopedystom). Drugi krąg filozofów i teoretyków, który można określić uogólniającym mianem „arystotelejskiego”, niekoniecznie wykazywał zainteresowanie mistycznymi dociekaniami na temat ukrytego przesłania znaków ziemskich, korzystała z emblematyki w celach jak najbardziej pragmatycznych: w literaturze moralizującej (zasilanej przez exempla) czy dydaktycznej (obraz, jak dowiódł tego Jan Ámos Komenski, był w trakcie nauki bardzo dobrą pożywką dla pamięci).
Na wstępie należy podkreślić, że Rzeczpospolita nie doczekała się tak prężnych wytwórni drzeworytów i miedziorytów służących masowemu kopiowaniu rycin, niezbędnego elementu literatury emblematycznej, jak oficyny niderlandzkie, włoskie czy francuskie. Nie znajdowała się jednak z tego względu pod wyłącznym wpływem zagranicznych artystów, choć faktycznie nawiązania i kopiowanie obcych wzorców stanowią znaczną część powstających na jej terenie dzieł.
Tworzyli jednak na terenie dawnej Polski samodzielni twórcy pokroju Samuela Kochanowskiego, Tomasza Tretera, Rafała Kazimierza Arteńskiego czy braci Andrzeja i Krzysztofa Korycińskich. Ze względu na panującą w wieku XVII (głównym okresie rozwoju emblematyki na ziemiach polskich) cenzurę, monopol na druk, jaki był przywilejem zakonu jezuitów, a także wysokie koszty związane z wydawaniem ilustrowanej literatury, wiele z dzieł emblematycznych pozostało do dziś w rękopisach lub wydane zostało bez rycin (tzw. emblemata nuda).
Z tych i innych względów niniejszy projekt nie będzie obejmował wyłącznie emblematów w ścisłym znaczeniu tego terminu (tj. utworów o trójdzielnej kompozycji składającej się z ikonu, inskrypcji oraz subskrypcji), lecz także literaturę preemblematyczną (np. Postylla Mikołaja Reja) i paraemblematyczną: stemmaty, dewizy (wł. impresa), ekfrazy, icones czy poezję wizualną.
Projekt ma na celu popularyzację wiedzy na temat polskiej (i związanej z Polską) literatury emblematycznej zagranicą oraz umożliwienie swobodnej wymiany owoców badań między polskimi i zagranicznymi badaczami.
Zespół redakcyjny
Alicja Bielak – redaktor
Jan Błoński – dział e-zbiory
Marilyn Burton – korekta (j. angielski)
Albert Kozik – korekta (j. polski)
Tadeusz Rubik – dział e-zbiory
Mateusz Machalski – grafik
Zofia Marcinek – tłumaczenie na j. angielski
Aleksandra Paszkowska – tłumaczenie na j. angielski
Zakrzewska Ewa – dział e-zbiory
Żółtek Zosia – dział e-zbiory
Recenzenci
pof. dr hab. Paulina Buchwald-Pelcowa
dr Jacek Głażewski
dr hab. Katarzyna Krzak-Weiss
dr Karolina Mroziewicz
Partnerzy
Biblioteka Narodowa
Gabinet Starych Druków Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie
Polona
Obraz wykorzystany na stronie głównej projektu
Aleksandra Waliszewska, obraz inspirowany dziełem Jana Ziarnki „Ex-libris aux armes de Chodkiewicz” (2011)
Kontakt
polishemblemsproject[at]gmail.com
Projekt finansowany ze środków
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Narodowe Centrum Nauki
